برخی میگویند: اسلام با علم و دانش مخالف است. و در این راه مخالفت برخی از متدینین با علوم طبیعی را مطرح میکنند. حال انکه رفتار یک دیندار لزوماً مورد تأیید دین نیست. در ادامه دیدگاه قرآن و سنت ( عترت ) را در این باب بررسی میکنیم که واقعاً نظر اسلام در مورد علم دانش، به ویژه علوم طبیعی و تجربی چیست ؟ 

قرآن علم و دانش را تأیید میکند و بشریت را به سوی آن فرا می خواند. حتی اولین آیاتی که بر پیامبر نازل شد چنین بود : 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ‏ _* اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِى خَلَقَ _* خَلَقَ الْانسَانَ مِنْ عَلَقٍ _* اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ _* الَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ _* عَلَّمَ الْانسَانَ مَا لَمْ یَعْلَم‏

به نام خداوند بخشنده مهربان ؛ بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید ، همان کس که انسان را از خون بسته‏اى خلق کرد . بخوان که پروردگارت از همگان بزرگوارتر است ، همان کسى که بوسیله قلم تعلیم نمود، و انسان را به آنچه  نمى‏دانست دانا کرد . (سوره علق : 1 – 5)

و در سوره زمر آیه 9 آمده است :

قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ   

بگو: آیا کسانى که مى‏ دانند و کسانى که نمى‏ دانند یکسانند ؟

و در سوره مجادله ، آیه 58 آمده است :

یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ   

خداوند کسانى را که ایمان آورده‏ اند و کسانى را که دانش به آنان داده شده، درجات عظیمى مى ‏بخشد و خداوند به آنچه انجام مى‏ دهید آگاه است.

‏

اما علوم طبیعی و تجربی :

قرآن بارها و بارها بشریت را به دقت ِ نظر و اندیشیدن در طبیعت و تفکر در باب هستی و جهان پیرامون و کسب دانش دعوت کرده است. نکته اینکه: علم یک امر واحد و بسیط نیست. بلکه مراحل، مراتب و اقسام گوناگون دارد. مطمئناً علم خداشناسی و عرفان یکی از برترین علوم است. حتی می توان آن را برترین علم دانست. چون سعادت نهایی و ابدی بشر را به ارمغان می آورد (در صورت عمل به آن) اما این دلیل نمی شود که بگوییم قرآن علوم طبیعی و ... را نادیده می گیرد ؛ در بسیاری از آیات , قرآن بشریت را به تفکر و تحقیق پیرامون طبیعت دعوت میکند. مثلاً آیه 3 سوره ی ملک که انسان را به تفکر و دقت نظر در آسمانها دعوت میکند و در همان سوره در آیه 19 بشر را به تفکر و دقت نظر در مورد پرندگان دعوت می کند. این دعوت به تفکر محدود به مسئله ی خداشناسی نیست. آن هست ولی اصل تفکر و بررسی و دقت نظر هم وجود دارد. همچنین در ابتدای سوره ی 68 خداوند به قلم و نوشتن قسم می خورد. حال آنکه قلم وسیله ی نشر علم است. همچنین در بسیاری از موارد قرآن , کوه ها و دریاها و رودها و صحراها و حیوانات و و سایر مظاهر طبیعت را به رخ بشر میکشد و او را به تفکر و تدبر و دقت نظر در این ها دعوت میکند.     

 در ادامه مواردی از گرایش پیامبر اکرم و ائمه ( ع ) به علم و دانش را متذکر می شویم .

پیامبر اکرم فرمودند :

اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّینِ فَإِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِم

  دانش بجوئید حتی اگر شده در چین ( دورترین نقطه های زمین در نظر مردم آن زمان ! ) چرا که دانش جستن بر هر مسلمانی واجب است. 

مصباح الشریعة ( کتاب منتسب به امام صادق علیه السلام ) ، صفحه 13 ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات ، 1400 هـ ق

وسائل الشیعة ( مؤلف : شیخ حر عاملی ) ، ج 27 ص 27 ح 33120 ،  مؤسسه آل البیت علیهم ‏السلام قم، 1409 هـ ق

نکته : مطمئناً در چین علوم دینی / اسلامی یافت نمی شود. آنچه ممکن بود در آنجا پیدا شود علوم تجربی و ... بود. همین نشان میدهد کسب دانش از هر نوعی بر هر مسلمانی واجب است.

حقیقت این است که در اسلام از سوی منابع دین شناختی موارد بسیاری را می بینیم که رسول الله ( ص ) و ائمه ( ع ) به همه ی علومی که در مسیر سعادت جسمی و روحی بشر مربوط است دقت نظر و عنایت داشته اند .برخی از علوم در این بین کاملاً واضح و روشن هستند . هرکسی اندکی به احادیث و کتب روایی آشنا باشد در می یابد که علومی همچون :

 علم عروض و قوافی  : ادبیات ، شعر

مثلاً : دیوان امام على بن ابی طالب (ع) ، انتشارات پیام اسلام قم ، 1369 هجرى شمسی

لغت شناسی : نه فقط به زبان عربی بلکه به زبانهای مختلف

که بسیاری از تفاسیر روایی شیعه و سنی بر مبنای تعاریف و توضیحات پیامبر واهل بیت پیرامون لغات است .

علوم غریبه

تاریخ اسلام و ملل مختلف

روایات تاریخی پیامبر و ائمه ( ع ) پیرامون تاریخ اقوام و ملل کاملاً مشهود و مشهور است .

علوم قضایی و حقوقی

الکافی ، ج 7 ، به طور کامل در این باب است . چاپ دارالکتب الإسلامیة تهران، 1365 هجرى شمسی

در باب ارث ، حدود ، احکام و قوانین قضایی و حقوقی و ...

حکمت  ( فلسفه یا هرنام دیگری )

به وفور و دقت تمام ، در کلام پیامبر اکرم و ائمه ( ع ) مشاهده می شود .

اما دیگر دانش ها و زمینه های علمی :

مجموعه ای از احادیث پیامبر اکرم در مورد طبابت ، بهداشت و داروشناسی:

الطب النبوی ، ابن قیم الجوزیة ، ناشر دار الکتاب العربی، بیروت ، چاپ اول ، 1990 م ،  نسخه سایت مکتبة المدینة الرقمیة

عبدالله بن بسطام ، طب الأئمة (ع)، انتشارات شریف رضى قم، 1411 هجرى قمری

طب الرضا ( ع) ،انتشارات خیام ، قم ، 1402 هجرى قمری

که در همین سه کتاب معرفی شده موارد بسیار زیادی از دانش گیاهشناسی ، با رویکرد سنتی، در اثنای مباحث طب و داروشناسی مشاهده می شود .

همچنین با اندکی تورّق در کتب روایی و حدیثی در می یابیم که پیامبر و ائمه پاسخگوی نیازهای روحی و روانی مراجعین خود بوده اند . که همین امر نشانگر اطلاعات و تسلط ایشان بر مبانی روان شناسی می باشد . برای مثال علاوه بر مبانی اخلاقی ( فردی / اجتماعی ) که بیان می کردند روایاتی فراوان در باب نهی از تفأل به شر ( تلقین منفی ) مشاهده کرده ام که امام در مقابل مخاطبین را به تفأل به خیر ( جذب انرژی مثبت ) دعوت میکند .

همچنین در روایات فراوانی بحث وسواس و راه های درمان این معضل روحی / روانی بیان شده است .

برای مثال : الکافی ج 2 ص 424 و 463 دار الکتب الإسلامیة تهران، 1365 هجرى شمسی

و ده ها روایت در این باب ...

همچنین اگر کسی برای یک بار نهج البلاغه را ورق زده باشد درمیابد که امام علی ( ع ) تاکتیک های جنگ و دفاعی را به فرماندهان آموزش میدهد و این یعنی دانش نظامی .  آن هم به دقیق ترین و کاربردی ترین حالت

همچنین در همان نهج البلاغه ، کافی است نامه های امام به فرمانداران و مسئولین حکومتی را ملاحظه کنیم ، به صراحت مبانی علوم سیاسی و استراتژیک محرز و مشهود است. 

ضمن اینکه ما ذیل مباحث فقهی حلال و حرام ( خوردنی ها و آشامیدنی ) مباحث جانور شناسی به همراه ویژگی های جسمی آنان و بررسی های دقیق فیزیولوژیکی ، مشاهده می شود . اگرچه این مسئله ذیل مبحث فقهی بحث می شود اما همین دلالت میکند که این علم نیز مورد تأیید و بررسی پیامبر اکرم و ائمه ( ع ) بوده است .

شیخ حرعاملى، وسائل الشیعة ، ج 24 ص 99 الی 238، مؤسسه آل البیت علیهم‏ السلام، قم، 1409 هجرى قمری

شیخ حرعاملى، وسائل الشیعة ، ج 25 ص 9 الی 324، مؤسسه آل البیت علیهم‏ السلام، قم، 1409 هجرى قمری

الکافی ج 6 ص 227الی 379 ، دار الکتب الإسلامیة تهران، 1365 هجرى شمسی