متن شبهه :

آیا فرشته ها میتوانند نامطیع باشند؟

هیچ فرشته ای متکبر نیست، همه الله را اطاعت میکنند(سوره 16 آیات 49-50)، اما “هان به فرشتگان گفتیم، آدم را سجده کنید” و همه آنها بهآدم سجده کردند مگر ابلیس، ابلیس نافرمانی کرد و او بسیار متکبر است(سوره 2 آیه 34)

پاسخ خلاصه :

هیچ تناقضی وجود ندارد. آیه اول می فرماید که ملائکه مطیع امر خداوند هستند. و در آیه دوم می گوید که ابلیس در مقابل آدم سجده نکرد. در واقع ابلیس، فرشته نبود. بلکه بنا بر متن قرآن، ابلیس از جنس جن بود. اما به دلیل پاکی و تعالی در عبادت، در ردیف فرشتگان قرار گرفته بود. چون او در ردیف ملائکه بود، خدواند او را نیز مأمور به سجده بر آدم نمود ولی او تکبر پیشه کرد.

همچنین می توان گفت : همه ملائکه ای که ملائکه ماندند - و از جمع ملائکه رانده نشدند - مطیع خداوند هستند.

پاسخ مفصل به همراه آیات :

سوره 16 آیات 49-50 :

وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ مَا فىِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فىِ الْأَرْضِ مِن دَابَّةٍ وَ الْمَلَئکَةُ وَ هُمْ لَا یَسْتَکْبرُِونَ * یخََافُونَ رَبهَُّم مِّن فَوْقِهِمْ وَ یَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ

و آنچه در آسمانها و آنچه در زمین از جنبندگان و فرشتگان است، براى خدا سجده مى‏ کنند و تکبّر نمى‏ ورزند. از پروردگارشان که حاکم بر آنهاست خوف دارند و آنچه را که مأمورند انجام مى‏ دهند.

اما شیطان از خداوند اطاعت نکرد :

سوره 2 آیه 34 :

وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَئکَةِ اسْجُدُواْ لاَِدَمَ فَسَجَدُواْ إِلَّا إِبْلِیسَ أَبىَ‏ وَ اسْتَکْبرََ وَ کاَنَ مِنَ الْکَافِرِین‏

و چون فرشتگان را فرمودیم: «براى آدم سجده کنید»، پس [همه‏] به سجده درافتادند. بجز ابلیس که سر باز زد و کبر ورزید و از کافران شد.

البته قرآن می فرماید که ابلیس از جن بود :

الکهف / 50   :

وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونی‏ وَ هُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمینَ بَدَلاً 

و [یاد کن‏] هنگامى را که به فرشتگان گفتیم: «آدم را سجده کنید،» پس [همه‏]- جز ابلیس- سجده کردند، که از [گروه‏] جن بود و از فرمان پروردگارش سرپیچید. آیا [با این حال،] او و نسلش را به جاى من دوستان خود مى ‏گیرید، و حال آنکه آنها دشمن شمایند؟ و چه بد جانشینانى براى ستمگرانند.

سؤال !

قرآن می فرماید به ملائکه (فرشتگان) امر کردیم، اما ابلیس - که از جن بود - سرکشی کرد. خداوند به ملائکه دستور داد، پس به ابلیس دستور سجده نداده بود ! 

پاسخ :

بنا بر روایات فراوانی ابلیس از جنس جن بود اما به دلیل تعالی در عبادت و پاکی ، هم ردیف ملائکه شده بود. او ذاتاً جزو ملائکه نبود بلکه در جایگاه آنان بود. دستور خدواند مبنی بر سجده ی بر آدم شامل حال او هم می شد اما او تکبر ورزید.

گذشته از اینکه در ادبیات عربی یک قاعده وجود دارد به نام استثنای منقطع ، بدین صورت :

گوسفندان آمدند ، به جز چوپان !

در این حالت گرچه چوپان از جنس گوسفندان نیست اما چون همراه آنان است در استثناءات و اصطلاحات با آنان محسوب می شوند.

****

اگر هم فرض را بر این بگیریم که ابلیس ، از جنس ملائکه بود (که نبود)، باز هم تناقضی وجود ندارد. چون سوره 16 آیات 49-50 می گوید :

وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ مَا فىِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فىِ الْأَرْضِ مِن دَابَّةٍ وَ الْمَلَئکَةُ وَ هُمْ لَا یَسْتَکْبرُِونَ * یخََافُونَ رَبهَُّم مِّن فَوْقِهِمْ وَ یَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ

و آنچه در آسمانها و آنچه در زمین از جنبندگان و فرشتگان است، براى خدا سجده مى‏ کنند و تکبّر نمى‏ ورزند. از پروردگارشان که حاکم بر آنهاست خوف دارند و آنچه را که مأمورند انجام مى‏ دهند.

نکته : « وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ ... » برای خدا وند سجده می کنند ... و تکبر نمی ورزند ... همانگونه که روشن است این آیه از فعل مضارع استفاده کرده است. یعنی اکنون (حال و آینده) چنین است. پس اگر فرض کنیم که ابلیس ازملائکه بود، این آیه اصلاً ربطی به او ندارد. چون وی از جمع ملادکه رانده شده بود. ( قرآن ، نحل : 98) و دیگر جزو ملائکع نیست. پس سوره 16 آیه 49-50 شامل حال او نمی شود. چون این دو آیه مربوط به وضعیت فعلی ملائکه است. نه کسانی که اخراج شده اند.