متن شبهه :

ریشه بیچارگی کجاست؟
آیا شر و مصیبت از طرف شیطان است (سوره 38 آیه 41) ؟ از خود ماست (سوره 4 آیه 79) ؟ یا از طرف الله (سوره 4 آیه 78) ؟

پاسخ :

در این آیات ، تناقضی وجود ندارد. این سه آیه در کنار هم گویای یک مسئله هستند:

شیطان انسان را فریب می دهد. و یا در مسیر هدایت، سنگ اندازی می کند. پس شیطان در مصیبتها نقش دارد.

انسان هم گاهی فریب می خورد (یا دچار فراموشی می شود) در حالیکه اختیار دارد (و می تواند فریب نخورد/و می تواند حواسش را جمع کند.) پس انسان هم نقش دارد.

خداوند هم علة العلل است. یعنی هر نیرو و قدرتی در جهان با اذن خداوند صورت می گیرد. ( برای امتحان بشر / یا برای عذاب دنیوی ) پس خداوند هم در مصیبتها نقش دارد. البته امتحانات الهی، به هدف بالا رفتن مقام انسان است. پس در نتیجه امتحانات الهی، شر نیست. بلکه مقدمه ی خیر است. به هر حال همه اش با اذن خداوند -که حاکم مطلق بر جهان است- صورت می گیرد.

مشاهده آیات و برخی تحلیل ها :

سوره 38 آیه 41 :

وَ اذْکُرْ عَبْدَنَا أَیُّوبَ إِذْ نَادَى‏ رَبَّهُ أَنىّ‏ِ مَسَّنىِ‏َ الشَّیْطَانُ بِنُصْبٍ وَ عَذَاب‏
و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامى که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان مرا به رنج و عذاب افکنده است...

سوره 4 آیه 79 :

مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ  وَ مَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِکَ  وَ أَرْسَلْنَاکَ لِلنَّاسِ رَسُولًا  وَ کَفَى‏ بِاللَّهِ شهَِیدًا
 (آرى،) آنچه از نیکیها به تو مى ‏رسد، از طرف خداست و آنچه از بدى به تو مى ‏رسد، از سوى خود توست. و ما تو را رسول براى مردم فرستادیم و گواهى خدا در این باره، کافى است!

سوره 4 آیه 78 :

أَیْنَمَا تَکُونُواْ یُدْرِککُّمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ کُنتُمْ فىِ بُرُوجٍ مُّشَیَّدَةٍ  وَ إِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ یَقُولُواْ هَاذِهِ مِنْ عِندِ اللَّهِ  وَ إِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَقُولُواْ هَاذِهِ مِنْ عِندِکَ  قُلْ کلُ‏ٌّ مِّنْ عِندِ اللَّهِ  فَمَا لِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَا یَکاَدُونَ یَفْقَهُونَ حَدِیثًا
هر جا باشید، مرگ شما را درمى‏ یابد هر چند در برج هاى محکم باشید! و اگر به آنها [منافقان‏] حسنه (و پیروزى) برسد، مى ‏گویند: «این، از ناحیه خداست.» و اگر سیّئه (و شکستى) برسد، مى‏ گویند: «این، از ناحیه توست.» بگو: «همه اینها از ناحیه خداست.» پس چرا این گروه حاضر نیستند سخنى را درک کنند؟!

درباره آیه 78 - 79 سوره 4 لازم به توضیح است که در آیه 78 می فرماید که هر قدرتی و هر تحرکی در عالم هستی " من عند الله " است. یعنی از جانب خداوند و به اذن اوست. و آیه بعدی توضیح می دهد که همه خوبی ها را خداوند به بشر تقدیم کره است. پس مطلقاً از خداست. اما بدی ها ... ! هیچ بدی به انسان نمی رسد مگر اینکه خود انسان در آن نقش مستقیم دارد.

در واقع :

خوبی - حداقلِ خوبی ها - به انسان می رسد، چه بخواهد چه نخواهد. (خداوند رحمان است، یعنی همین. رحمتش همه چیز را فرا رفته است. همه بندگانش را دوست می دارد.)

اما وقتی بدی به انسان می رسد، این نتیجه ی مستقیم خواست انسان است. پس از سوی خود بشر است. خداوند هم بر آن مهر تأیید می زند. پس خداوند هم به عنوان حاکم مطلق جهان، در آن نقش دارد. نقشِ تأیید کننده !

(البته گفته شد که امتحانات الهی، بدی نیستند. بلکه مقدمه ی تعالی انسان و در حقیقت مقدمه ی خیر - صبر، توکل، استقامت و پایداری و... - هستند.)