برخی از مخالفین اسلام از روی تعابیر غرض ورزانه و بی اساس می گویند که بنا بر متن قرآن، الله ساق پا دارد !!! در این مقاله پاسخی به این سخن ارائه خواهیم کرد.

در قرآن دو مرتبه از واژه ی ساق استفاده شده است و هر دو بار در باره ی انسانها است نه خداوند.

سوره القیامة آیه 22 - 30 :  

وُجُوهٌ یَوْمَئذٍ نَّاضِرَةٌ إِلىَ‏ رَبهَِّا نَاظِرَةٌ وَ وُجُوهٌ یَوْمَئذِ  بَاسِرَة تَظُنُّ أَن یُفْعَلَ بهَِا فَاقِرَةٌ کلاََّ إِذَا بَلَغَتِ الترََّاقىِ‏َ وَ قِیلَ مَنْ رَاقٍ وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ إِلىَ‏ رَبِّکَ یَوْمَئذٍ الْمَسَاقُ

در آن روز صورت هایى شاداب و مسرور است و به پروردگارش مى‏ نگرد. و در آن روز صورتهایى عبوس و در هم کشیده است، زیرا مى‏ داند عذابى در پیش دارد که پشت را در هم مى‏ شکند. چنین نیست که وی مى‏ پندارد. تا موقعى که جان به گلوگاهش رسد، و گفته شود: « آیا کسى هست که مرا نجات دهد؟» و به جدایى از دنیا یقین پیدا کند،و ساق پاها (از سختى) به هم می پیچد. آرى در آن روز مسیر همه بسوى پروردگارت خواهد بود ...

روشن است که در این آیه سخنی از ساق پا و جسمانیت خداوند در میان نیست. بلکه می فرماید که از شدن درد و رنج ساق پای انسانهای گنهکار به هم می پیچد ... و این تمثیلی است در زبان عربی. در ادامه توضیح بیشتری داده خواهد شد.

همچنین آیه ای دیگر :

یَوْمَ یُکْشَفُ عَن سَاقٍ وَ یُدْعَوْنَ إِلىَ السُّجُودِ فَلَا یَسْتَطِیعُونَ خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ وَ قَدْ کاَنُواْ یُدْعَوْنَ إِلىَ السُّجُودِ وَ هُمْ سَالِمُون‏ ( 42 - 43 قلم )

روزى که ساق پا برهنه مى‏ گردد و دعوت به سجود مى‏ شوند، امّا نمى ‏توانند. این در حالى است که چشمهایشان از شدّت شرمسارى به زیر افتاده، و ذلّت و خوارى وجودشان را فراگرفته. آنها پیش از این دعوت به سجود مى‏ شدند...

روشن است که در این آیات نیز نگفته است که خداوند ساق پا دارد ! بلکه روشن است منظورش به ساق پای مشرکین و گنهکاران است.

برهنه شدن ساق پا یعنی چه ؟

مقدمه : در هر زبانی ضرب المثلهایی وجود دارد که ممکن است معانی اصطلاحی آنان با معانی لغوی شان تفاوت داشته باشد. مثلاً در زبان فارسی میگوییم : « آب در کوزه و ما تشنه لبان می گردیم » یعنی ما به دنبال چیزی می گردیم که در کنار ماست ! در حالیکه گوینده تشنه نیست و به دنبال آب هم نمی گردد و کوزه هم ندارد ! اما ضرب المثل است و همه فارسی زبانان همین معنای اصطلاحی را در می یابند.

اما ادیبان و لغت شناسان عرب در این باره چه میگوند :

1. فخرالدین بن محمد طریحی در مجمع البحرین ذیل ماده ساق و در معنی ضرب المثل « یکشف عن الساق » می گوید : 

أی عَنِ الأمورِ الّتی خُفِیَت. وَ قیلَ هُوَ کِنایَةٌ عَنِ الاِشتِدادِ

ترجمه : « یکشف عن ساق » یعنی پرده ها از امور مخفی کنار می روند و برخی می گویند این کنایه است از شدت و سختی امور ...

یعنی ایشان دو منشأ برای این ضرب المثل بیان می کنند:

الف - چون لباس مردم در گذشته بلند بود و روی ساقشان را می پوشانید ، ساق پا مخفی بود. به همین علت به روشن شدن امور مخفی تعبیر کرده اند به « کشف عن ساق »

ب - منشأ بعدی این است که عرب در زمان سختی و اضطراب هروله می کرد یعنی بالا و پایین می پرید و باعث می شد که لباسش بالارفته و ساق پایش معلوم شود. همین امر بعدها به صورت ضرب المثل درآمد و مختص حالت اظطراب و سختی گردید.

2. راغب اصفهانی از بزرگترین لغت شناسان و ادیبان زبان عربی که البته ایرانی بود در کتاب المفردات :

علاوه بر آنچه که از فخرالدین طریحی نقل کرده ایم ، شعری از شاعران عرب قبل از اسلام بیان میدارد که : وَ قامَتِ الحَربُ بِنا عَلى ساقٍ یعنی ساق را شدّت و سختی معنى کرده‏ اند و همچنین د قاموس قرآن آمده است که « کشف الساق » مَثَل است براى شدّت امر ...

3. ابن منظور در لسان العرب :

الساقُ فی اللغة الأَمر الشدید، و کَشْفُه مَثَلٌ فی شدة الأَمر 

ساق در لغت به معنی امر شدید و کار سنگین است. و « کشف ساق » تمثیلی است از سختی امور.

ابن سیدة فی قوله تعالى: یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ، إنما یرید به شدة الأَمر

ابن منظور در ادامه می گوید که ابن سیّدة از بزرگان ادبیات عرب میگوید : « یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ » تنها به معنای شدید شدن و سخت شدن امر است.

و لسنا ندفع مع ذلک أَنَ الساق إذا أُریدت بها الشدة فإنما هی مشبَّهة بالساق هذه التی تعلو القدم، و أَنه إنما قیل ذلک لأَن الساقَ هی الحاملة للجُمْلة و المُنْهِضَةُ لها فذُکِرت هنا لذلک تشبیهاً و تشنیعاً.

همچنین ابن منظور از قول ابن سیدة می گوید که اگر معنی شدت و سختی را برای ساق پا - به عنوان معنا تمثیلی - در نظر بگیریم ، شبیه معنای لغوی خواهد بود که بر روی آن گام بر می داریم. اصولاً به ساق پا به این دلیل « ساق » گفته می شود چون سختی و سنگینی - بدن - را حمل می کند. ( یعنی واقعی ساق همان سختی و شدت است. ) همچنین ابن منظور در ادامه به بیتی از اشعار کهن عربی اشاره می کند که در آن « کشف عن ساق » به معنی شدت و سختی امور آمده است :

على هذا بیت الحماسة لجدّ طرفة :

کَشَفَتْ لهم عن ساقِها        و بدا من الشرِّ الصُّــــــراحْ‏

از سختی و سنگینی و شدت امور ، خلوص محض آشکار شد.